Potok Wątok

Zlewnia Wątoku położona jest na terenie dwóch jednostek geomorfologicznych o zupełnie odmiennym charakterze: Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej. Górna i lewostronna część zlewni leży na Pogórzu Ciężkowickim, zbudowanym z fliszu karpackiego. Na tym obszarze przeważają gleby lessowe (ok. 50%), o zdolnościach do zaskorupiania się, co wpływa na duże wartości spływu powierzchniowego. W korycie zauważyć można wychodnie piaskowca. Pozostała część zlewni, położona w Kotlinie Sandomierskiej, zbudowana jest z osadów trzeciorzędowych, przykrytych piaskami lodowcowymi i rzecznymi.

Zlewnia Wątoku jest mało zalesiona i w przeważającej części użytkowana rolniczo. Jedynie w jej górnych partiach występują lasy. To sprawia, że taka zlewnia charakteryzuje się niską retencją (zdolnością do gromadzenia wód opadowych), co w połączeniu z dużym spływem powierzchniowym powoduje gwałtowne przybory wód po opadach, a zatem ryzyko powodzi. I właśnie podczas powodzi w Tarnowie, która wystąpiła końcem czerwca 2009 r., a spowodowana była dużą intensywnością opadów w krótkim czasie, nastąpiło wylanie Wątoku i kilku mniejszych cieków (w tym potoku Strusinka). Spowodowało to podtopienie terenów głównie w Skrzyszowie i w południowej części Tarnowa, skutkujące znacznymi stratami w majątku osób fizycznych oraz w mieniu komunalnym. Szkody szybko zostały usunięte, przystąpiono także do kontynuowania prac zwiększających zabezpieczenie przeciwpowodziowe. W ramach prac umocniono skarpy Wątoku oraz wykonano bieżącą konserwację potoku. Również w 2010r. dwukrotnie wzdłuż Wątoku wystąpiły zjawiska powodziowe.

Wątok w swym górnym biegu przepływa przez tereny rolnicze. Spływy obszarowe z terenów rolnych powodują zwiększenie ilości substancji biogennych w wodzie. W dolnym biegu przepływa przez miasto Tarnów, stając się odbiornikiem zanieczyszczeń odprowadzanych kolektorami wód opadowych, a przy opadach o charakterze burzowym może również przyjmować, przez istniejące przelewy, nadmiar ścieków z kanalizacji ogólnospławnej.

W wyniku rozbudowy kanalizacji na terenie zlewni, jakość wód Wątoku znacznie się poprawiła. Może o tym świadczyć pojawienie się w potoku gatunków ryb, które przez szereg lat nie były tu spotykane.

Pod względem ichtiologicznym Wątok zakwalifikowany jest do krainy pstrąga, ponieważ charakteryzuje się dużymi spadkami jednostkowymi koryta, a zatem bystrym nurtem, dużym wcięciem doliny w kształcie litery „V”, niskimi temperaturami i w warunkach pierwotnych czystą, dobrze natlenioną wodą. Stwierdzono tu występowanie kilku gatunków ryb: pstrąg potokowy (efekt zarybień), strzebla potokowa, śliz, kiełb krótkowąsy, kleń, ukleja, karaś.

Od kilku lat młodzież szkolna wraz z wędkarzami uczestniczy w corocznym sprzątaniu Wątoku, organizowanym z inicjatywy tarnowskiego magistratu. Efektem akcji jest zmniejszająca się z roku na rok ilość odpadów w korycie potoku. Do sprzątania Wątoku na swoim terenie dołączyła też gmina Skrzyszów.

Na terenie Tarnowa Wątok płynie początkowo w płytkim, meandrującym korycie o szerokich terasach zalewowych. Wpływając do centrum koryto zwęża się i ma strome, wysokie skarpy. Z uwagi na intensywną zabudowę terenów przyległych do potoku w centrum miasta, istnieje konieczność zapewnienia bezpieczeństwa ludzi i infrastruktury. Dlatego odcinek ten został uregulowany już w latach przedwojennych i w takim stanie jest utrzymywany. W końcowym, ujściowym odcinku potok wyposażony jest w prawobrzeżny wał cofkowy o długości 740 m, zabezpieczający zarówno przed przepływami maksymalnymi Wątoku jak i wielkimi wodami rzeki Białej.

Regulacja koryta nie sprzyja organizmom wodnym. Progi utrudniają wędrówkę ryb z Białej. Odcinki o umocnionych betonem brzegach i dnie nie mogą być siedliskiem ryb, ale nie utrudniają ich wędrówki. Dla ułatwienia wędrówki ryb wzdłuż ul. Nadbrzeżnej wykonano specjalne „kieszenie” w brzegach oraz wysepki w dnie, umożliwiające rybom odpoczynek od wartkiego nurtu.

W dolinie Wątoku zachowały się małe fragmenty coraz rzadszych w Europie lasów łęgowych, których drzewostan tworzą głównie olchy, jesiony, wiązy, wierzby, topole, czyli drzewa znoszące krótkotrwałe zalewy. Warto zwrócić uwagę na potężne drzewa w rejonie ul. Okrężnej, z których dwa (wiąz i topola biała) objęte są ochroną jako pomniki przyrody. Po ostatnich powodziach wiele drzew rosnących wzdłuż koryta Wątoku zostało powalonych i wymagało usunięcia, inne stwarzały zagrożenie powodziowe i musiały zostać wycięte (zarówno na terenie Tarnowa, jak i gminy Skrzyszów).

Podstawowe parametry Wątoku, oraz dla porównania Białej Tarnowskiej i Dunajca:

• powierzchnia zlewni - 89,4 km2 (Biała 983,3 km2, Dunajec 6804 km2),
• długość cieku - 23,3 km (Biała 101,8 km, Dunajec 247 km),
• przepływ średni roczny - 0,6 m3/s (Biała w Koszycach 8,44 m3/s, Dunajec w Zgłobicach 77,3 m3/s),
• opad średni roczny - 700 mm.

Od niepamiętnych czasów część wód Wątoku prowadzona była odrębnym korytem i służyła do napędzania młynów w Tarnowie. Powstałą odnogę od jej przeznaczenia nazywano Młynówką. Zanieczyszczana coraz większą ilością ścieków stała się wielkim utrapieniem higienicznym znacznej części miasta. Wreszcie w 1930 r. podjęto decyzję o zasypaniu Młynówki.

Aby uchronić tereny przemysłowe przed zalewami w okresie międzywojennym podjęto się przekopania nowego koryta: od ul. Grunwaldzkiej na wprost do rzeki Białej. Odcięte od potoku pierwotne,  kręte koryto (tzw. Stary Wątok), pełni obecnie funkcję odbiornika wód deszczowych z terenów zurbaniziwanych.

Jako ciekawostkę warto też podać, że od Wątoku pochodzi nazwa dzielnicy Strusina. Otóż pierwotnie potok nazywany był Trśna, co w języku starosłowiańskim oznaczało trzcinę. Nie bez przyczyny, bowiem jeszcze w połowie XIX w. wieś Strusina była terenem bagnistym, ze stawami, wysokim poziomem wód gruntowych i w znacznej części porośniętym trzciną. Z biegiem czasu wyraz Trśna ewoluował: Trośna, Trosina, by ostatecznie przyjąć formę Strusina.