Trojaczki – świadkowie epoki lodowcowej

Na terenie Polski wystąpiły wówczas trzy wielkie okresy lodowcowe między 10.000 a 1.800.000 lat temu. Do naszego miasta sięgał lodowiec zlodowacenia południowopolskiego, zwanego też Sanu lub krakowskim. Lodowiec oparł się wówczas o dopiero co wypiętrzone Karpaty. Ukształtowanie terenu w północnej części regionu tarnowskiego jest w znacznej mierze efektem działania lądolodu, a także późniejszych przemian środowiska wynikających z działalności czynników tworzących krajobraz. I tak, wiele okolicznych wzniesień to moreny lodowcowe lub wydmy zbudowane z piasku nawiewanego na przedpole lodowca. Wśród osadów lodowcowych występują, jak rodzynki w cieście, wielkie głazy zwane narzutowymi lub eratykami. Pochodzące z masywów krystalicznych Skandynawii, stanowią charakterystyczne elementy krajobrazu północnej i środkowej Polski. Oczywiście, po przebyciu tak dalekiej drogi, „obrobione” przez lodowiec, głazy te nie są już ostrokrawędzistymi, lecz dobrze obtoczonymi odłamkami skał.

Na południu Polski głazy wielkich rozmiarów - o obwodzie ponad 3 metry - są rzadkością. Napotykane coraz rzadziej na powierzchni terenu, czasem jeszcze w wykopach budowlanych, są wydobywane i eksponowane jako świadkowie historii geologicznej, często obejmowane ochroną jako pomniki przyrody.

Największym znanym głazem narzutowym w Polsce i jednym z większych w Europie jest „Trygław” - ciemny, prawie czarny gnejs o obwodzie 50 m, ważący około 200 ton. Znajduje się on w miejscowości Tychowo na Pomorzu Zachodnim. Na Mazowszu największy głaz ma 17,5 m obwodu.

Na południu Polski nie spotkano głazu o obwodzie większym niż 10 m, aż do jesieni 2001 roku, kiedy to we wschodniej części Tarnowa, na działce Tadeusza Więckowskiego, odkopano „Trojaczki” - trzy jasnoszare, różowe granitoidy przywleczone przez lądolód ze Skandynawii 500 tysięcy lat temu, podczas zlodowacenia południowopolskiego.  Największy z „Trojaczków” ma ponad 10 metrów obwodu, 2 metry wysokości, waży 28 ton. Tym samym należy do najokazalszych eratyków na południu Polski. Wszystkie 3 głazy są najprawdopodobniej fragmentem jednego większego eratyka, który rozpadł się w wyniku procesów wietrzeniowych. Szaroróżowa skała ma teksturę gnejsową, z wielkimi wydłużonymi, białymi lub różowymi ziarnami skaleni. Doskonale widoczne są szare kryształy kwarcu oraz dużo czarnego biotytu. Widoczne są cienkie żyłki kwarcowe oraz jedna duża żyła pegmatytowa (do 10 cm grubości).

Chcąc umożliwić zapoznanie się ze znaleziskiem, umieszczono głazy na wyeksponowanym miejscu - na skwerze obok basenu na ul. Piłsudskiego. Teren ekspozycji wybrano nieprzypadkowo – w sąsiedztwie Parku Strzeleckiego, w ulubionym miejscu spacerów Tarnowian. W celu przybliżenia drogi, jaką przebyły głazy ze Skandynawii do Tarnowa na tablicy informacyjnej przy pomniku przyrody przedstawiono krótką historię geologiczna.

Skała, z której są zbudowane głazy to granitoid ArnÖ, którego wiek określany jest na 1,8 - 1,9 miliarda lat. Masyw ArnÖ występuje w środkowej Szwecji, 40 km na zachód od Sztokholmu. Głazy, wtopione w lodowiec, przebyły zatem do nas drogę liczącą przeszło 1000 km.

Przyglądając się tym niezwykłym świadkom historii geologicznej naszego regionu, możemy sobie wyobrazić, jak przedstawiał się krajobraz tych terenów w epoce lodowcowej (plejstocenie) trwającej między 10.000 a 1.800.000 lat temu.

Głazy zostały objęte ochroną, jako pomnik przyrody nieożywionej uchwałą Rady Miejskiej w Tarnowie nr LI/987/2002 z dnia 23 maja 2002r. /Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego z 2002r. Nr 149, poz. 2329/.

Wśród tarnowskich pomników przyrody jest jeszcze jeden głaz narzutowy – granit rapakiwi – o obwodzie 1,75 m i wysokości 1,5 m, ustawiony w 1983r. w miejscu symbolizującym przecięcie się południka 21oE z równoleżnikiem 50oN.